Grunnáfangi í lífrænni efnafræði. Farið er í helstu efnaflokka, virka hópa þeirra og nafnakerfi, myndunarhvörf og helstu grunnflokka lífrænna hvarfa.
Efnisatriði:
Röðun rafeinda í svigrúm (s, p svigrúmalíkanið), gildisrafeindir og áttureglan
tengigeta C, H, O, N, S, X (F, Cl, Br og I) atóma og tengjareglur
s og p svigrúm, lögun og lega, svigrúmablöndun: sp3, sp2 og sp (myndun, lögun, lega o.s.frv.)
sigma-tengi og pí-tengi, byggingarísómerur: keðjuísómerur, stöðuísómerur
rúmísómerur (cis og trans) alkena og hringalkana
rafeindaformúlur , strikaformúlur, þéttaðar formúlur (línuformúlur) og útlínuformúlur
almenn formúla efnaflokka, virkur hópur, skautuð og óskautuð tengi
svipmyndir sameindar (sammyndir) og Newmans táknun þeirra, víxl- og samhliða myndir
IUPAC nafnakerfið (metan, etan, própan, bútan, pentan, hexan, heptan, oktan, nónan og dekan)
mettuð og ómettuð kolvetni, alkanar og alkyl hópar, hringalkanar, stól- og bátsmynd cyclohexans
n-própyl og ísóprópyl hópar, n-bútyl, ísóbútyl og tert-bútyl hópar
hvarfgirni og efnahvörf alkana: bruni og halógenun
framleiðsla alkana úr alkenum með vetni (viðbótarhvarf og afoxun)
alkenar og alkýnar, hringalkenar og hringalkýnar, díenar, pólyenar og díýnar
efnahvörf alkena: viðbótarhvörf (regla Markovnikovs), oxun og fjölliðun
1° (prímer), 2° (sekúnder) og 3° (tertíer) kolefnisatóm
kolefniskatjónir og stöðugleikaröð kolefniskatjóna (áhrif mettaðra nágrannakolefna)
framleiðsla alkena með fráhvörfum (regla Saytzeffs): afvötnun halógenóalkana og alkóhóla
vensluð tví- og þrítengi, einangruð tví- og þrítengi, samhliða tvítengi (t.d. 1,2 própadíen)
arómatar og 4n + 2 regla arómata, orkulækkun bensens vegna venslunar tvítengjanna
rafeindaflakk (óstaðsettar rafeindir) og flökkumyndir bensens (flöktblendingar)
áhrif venslunar á efnahvörf bensens (skiptihvörf í stað viðbótarhvarfa)
bensen, nítróbensen, fenól, anilín, tólúen, bensensýra, naftalen, antrasen
fenyl hópur og bensyl hópur, o, m, p – staðsetning tveggja hópa á bensenhring
efnahvörf bensens: rafsækin skiptihvörf og stýriáhrif hópa á bensenhring
lífræn halógensambönd (halógenóalkanar, alkyl halíð), kjarnsækin skiptihvörf
alkóhól og hydroxy-hópur, eterar og alkoxy-hópar, aldehyð og aldó-hópar, ketónar og ketó-hópar
lífrænar sýrur, karboxy-hópar, maurasýra, ediksýra, smjörsýra
esterar, sýruhalíð, anhydríð og amíð, myndun estera í sýruhvötuðu hvarfi alkóhóls og lífrænnar sýru
amín og amínóhópar, amínósýrur
oxun alkóhóla (1° og 2° og 3°), aldehýða, alkena (rof bæði pí og sigma tengis)
oxun alkylkeðju á bensenhring (myndun bensensýru úr tólúen)
afoxun, með vetni og málmhvata, með málmhydríðum (NaBH4 og LiALH4)
myndun anilíns úr nítróbensen með afoxun
hendin kolefni og sameindir, sykrur, prótín og fitur
EFNA2EF05
Nemandi skal hafa öðlast þekkingu og skilning á:
skilgreiningum á öllum efnisatriðum áfangans skv. upptalningu hér að framan
sértækum dæmum um hvert efnisatriði áfangans
mismunandi aðferðum við mælingar á sýnum
mikilvægi vísindalegra vinnubragða
Nemandi skal hafa öðlast leikni í að:
teikna byggingarformúlur einfaldra lífrænna efna og gefa þeim nöfn samkvæmt IUPAC nafnakerfinu
nota tölvuforrit til að teikna byggingarformúlur sameinda og ákvarða nöfn þeirra ásamt ýmsum fleiri eðliseiginleikum
þekkja helstu efnaflokka og virka hópa þeirra (í margs konar framsetningum byggingarformúlunnar)
teikna keðju- og stöðuísómerur fyrir efni með ákveðna sameindarformúlu
ákvarða myndefni í einföldum viðbótarhvörfum, fráhvörfum, kjarnsæknum og rafsæknum skiptihvörfum, oxunarhvörfum og afoxunahvörfum
beita reglu Markovnikovs um viðbótarhvörf
beita reglu Saytzeffs um fráhvörf
setja fram bestu hvarfleið fyrir myndun tvískiptra og fleirskiptra bensenafleiða
meðhöndla glervöru og tækjabúnað m.a. til að ákvarða suðumark, aðskilja efni með eimingu og við efnasmíði
afla heimilda, nýta gagnabanka og miðla niðurstöðum, m.a. með skýrslugerð
Nemandi skal geta hagnýtt þá almennu þekkingu og leikni sem hann hefur aflað sér til að:
beita rökhugsun og vísindalegri aðferð við verkefnalausnir í efnafræði
nota bækur og Netið til að leita uppi, skoða, sækja og meta á gagnrýninn hátt efnafræðileg heimildagildi og upplýsingar
tengja efnafræðina við daglegt líf fólks og umhverfi og sjá notagildi hennar
vinna markvisst í hóp við að leysa verkefni og geta skilað árangursríku starfi með mismunandi hópi vinnufélaga
rökræða um vísindaleg efni og álitamál og virða skoðanir annarra
fjalla um siðferðilegar og félagslegar hliðar raungreina og efnafræði og ábyrgt framferði vísinda- og tæknifólks
Verkefnavinna, kaflapróf, lokapróf, verklegar æfingar og skýrslumat